Lyudmyla Razbitskaya

Dag Lyudmyla. Toen ik je werk voor het eerst zag schreef ik: ‘Het werk van Lyudmyla B. Razbitskaya grijpt aan. Ze reageert op het voortdurende conflict in haar geboorteland met de collageserie Claustrophobia - Fear of Being Limited (2022-2023). Met behulp van honderden snoepverpakkingen van de chocoladereep Alionka hekelt ze de façade van kinderlijke gelukzaligheid en jeugdige onschuld in de voormalige Sovjetregio. Door de seriële herhaling van het iconische kindergezicht krijgen de collages een wrang en despotisch karakter.

Verwijzen de Alionka-series naar je jeugd? Heb je je als kind een indigestie gegeten aan die chocoladerepen?

Razbitskaya: (lacht) Nee, nee nee, het gaat niet over snoep eten. Ik ben opgegroeid in de Sovjet-Unie. En de Alionka-chocolade is voor mij een symbool van die Sovjetperiode. Overal waar je op bezoek kwam, bijvoorbeeld bij een dokter, een leraar of vrienden, bracht je altijd repen chocolade mee als cadeau.

De eerste Alionka-chocolade werd gemaakt in 1966. De Sovjets creëerden de chocolade omdat ze de wereld wilden laten zien dat Sovjetkinderen een zorgeloze jeugd hadden. En dat ze verwend werden met de beste chocolade. Natuurlijk was dat enkel imago, het was nep, propaganda.

Waar ben je precies geboren en hoe was je leven in Oekraïne?

Razbitskaya: Mijn moeder is geboren in Rusland, in Simbirsk, nu Uljanovsk genoemd. Daar runde ze een kleine schoenenzaak met haar vader. Maar door verraad, de zaak draaide immers goed, werden ze naar Oekraïne verbannen. Het was een gebruikelijke praktijk om Russische mensen naar de periferie van de Sovjet-Unie te verbannen. Een politiek van Russificatie. Ik ben dus geboren in Belyts’ke, dat is in Donetsk in het oosten van Oekraïne. Daar ben ik opgegroeid. Later verhuisden we naar Pavlograd, iets meer naar het westen. Daar ben ik getrouwd en leidde ik een vrijgevochten artistiek leven met mijn ex-man. We waren erg arm want we behoorden niet tot de aanvaarde Sovjetkunstenaars. We schilderden niet voor de staat, we waren geen communisten. We wilden vrij zijn. We verkochten onze werken op straat. Eén van ons hield de wacht en wanneer de politie kwam, graaiden we onze spullen bijeen en renden we weg. Ik praat nu over de jaren negentig, de periode waarin het Sovjetregime instortte.

Je moet weten dat er niet veel informatie was over kunst. Zelfs de kunstgeschiedenis werd gecensureerd. De werken van de impressionisten bijvoorbeeld werden tot de jaren zeventig gecensureerd. Toen ik dat toch ontdekte was het een openbaring. Ook de werken van Malevich bijvoorbeeld. Die heb ik nooit gezien toen ik daar woonde, het werd nooit getoond, het werd gecensureerd.

Op je 33ste ruil je Oekraïne voor België en kom je in Antwerpen terecht. Ik hoorde dat je erg onder de indruk was van de Madonna van Foucquet?

Razbitskaya: Toen ik de Madonna voor het eerst zag, leek ze onwezenlijk. Het was alsof het een pop was. Ik interpreteerde de engelen rondom de Madonna als krachten of inspiraties die haar als vrouw begeleidden. Ook ik ben een vrouw die door inspiratie of bepaalde krachten wordt geleid. Ik zag de Madonna als een esoterisch werk. Dit inspireerde me om werk te maken over vrijheid. Zijn we vrij of zijn we marionetten aan een touwtje? Welke kracht leidt ons? Waar komt dat vandaan?

Gebruik je daarom vaak poppen in jouw werk?

Razbitskaya: In mijn kunst gebruik ik echte poppen die ik verzamel op rommelmarkten en tekeningen van poppen om na te denken over kwetsbaarheid. Het gaat over breken en repareren. Ik zie ze vaak als een metafoor voor menselijke relaties. We zijn allemaal sterk, maar binnenin zijn we erg breekbaar. Sommige oude poppen werden gemaakt van porselein, wat natuurlijk erg fragiel is. De dunne witte huid is een bedekking voor het innerlijke. De onschuldige witte gezichten van babypoppen zijn een spiegel van onze ziel.

Toen ik ongeveer zes jaar oud was, we waren een erg arm gezin en ik had niet zoveel speelgoed, had ik één favoriete pop waar ik echt veel om gaf. Op een keer liet ik ze achter bij mijn grootmoeder. En toen ik na enkele dagen terugkwam, was ze vernield. Ze was in stukken gesneden met een mes. Het moet mijn neef geweest zijn die haar kapot maakte. Ik begrijp nog steeds niet waarom hij dat deed. Het was een mysterie. Ik zat volledig in de put. Ik was gebroken. Misschien is er wel een link tussen dit kindertrauma en mijn artistiek werk.

Is je leven en werk in de Sovjetperiode belangrijk om jouw oeuvre vandaag te begrijpen?

Razbitskaya: Ik kan mijn verleden niet omzeilen of wissen. Vorige week zag ik een documentaire over Pol Pot. Daarin legden ze uit hoe ze mensen hersenspoelen. In feite namen ze de burgers hun individualiteit af. Je zelf zijn werd onmogelijk. Mensen zeiden nooit: ‘ik deed het’, maar ‘wij deden het’. ‘Wij’, de Communistische Partij. Ik besefte dat dit hetzelfde was in de Sovjet-Unie. Ik werd gehersenspoeld. Zelfs nu spreek ik nog vaak met ‘wij’ in plaats van ‘ik’ en beschouw ik mezelf als egoïstisch wanneer ik met ‘ik’ spreek.

Door in België te komen wonen en werken, groeide langzaam het besef dat ik een individu ben. ‘Mijn’ individuele verhaal, en niet ‘onze’ collectieve werkelijkheid, dát is wat ik wil tonen. Op die manier ben ik een soort late postimpressionist (lacht).

Het collectieve communistische denken werd een deel van mijn persoonlijkheid en dat achtervolgt me nu nog steeds in de vorm van zelfcensuur. Dat is nu mijn strijd. Ik vecht ervoor. Ik werk eraan, bijvoorbeeld met mijn serie over de Sovjet-Unie. Het toont vaak herhaling. Dit is een techniek die erg goed werkt voor brainwashing en indoctrinatie. Het repetitieve van een thema of icoon is een toespeling op het uitwissen van individualiteit. Het wordt een reeks, een groep, een anonieme commune, waarin de individualiteit van elk onderdeel verdwijnt. Het is een gemeenschap waarin originaliteit verdrinkt. Iedereen moet hetzelfde zijn in het communisme. Persoonlijkheid werd verboden in de tijd van Stalin en zelfs daarna.

Sinds ik naar België kwam probeer ik deze vrijheid te herwinnen. Dat is erg belangrijk voor mij. Toen ik bijvoorbeeld voor het eerst het werk van Alechinsky zag, kon ik niet anders dan huilen. Ik zag er zoveel vrijheid in. Het was zo herkenbaar. Het heeft me bijna tien jaar gekost om mezelf te bevrijden. Tot nu toe, hoewel ik mezelf als vrij beschouw, moet ik nog steeds aan deze vrijheid blijven werken.

Vanaf 19 september hou je een solotentoonstelling in de Micki Chomicki Gallery, wat mogen we verwachten?

Razbitskaya: Ik mag Micki graag, ze is erg open. We hebben een geweldige connectie. Toen ze voor het eerst in mijn atelier kwam, was ze onder de indruk van mijn poppenserie. De show zal bestaan uit seriële werken, schilderijen, tekeningen en installaties waarin ik aan de slag ga met allerlei soorten poppen. Ik weet dat dit werk niet erg toegankelijk is. Vaak een beetje weerzinwekkend zelfs. Andere galerijen wilden dit nooit tonen, omdat het geassocieerd wordt met westerse horrorfilms, waarin de naïviteit van de pop wordt gebruikt om ons bang te maken. Onschuld en angst gaan vaak samen. Ik begrijp dat het wat kinky is. Een beetje te eng misschien.

Maar ik ben Micki Chomicki erg dankbaar dat ze me de kans geeft om deze werken te laten zien. Er zit zo veel diepgang en gelaagdheid in. Er zijn veel meer emoties aan het werk, dan enkel onschuld en beklemming. Het gaat over de weerloosheid van vrijheid en verloren onschuld. Het gaat verder dan de typische horrorpop. Hopelijk zet het de bezoeker aan tot wat meer nuance.

Lyudmyla Razbitskaya

Wake up, look up, stand up

19 september tot 3 november 2024

Micki Chomicki Gallery, Kasteelpleinstraat 32, 2000 Antwerpen